Quy định "Giải thích hợp đồng bảo hiểm" trong Luật KDBH 2022 - Giải quyết các điều khoản khó hiểu, tối nghĩa???

Ví dụ 1: Liên quan đến quy định “Giải thích hợp đồng bảo hiểm”, vụ việc tranh chấp định nghĩa “Ung thư” giữa khách hàng bị ung thư da gót chân và bảo hiểm A là một trường hợp điển hình. Giữa DNBH và BMBH đang có 2 cách hiểu hoàn toàn khác nhau như sau:

Định nghĩa “Ung thư” của A:

“Ung thư: Là u ác tính được xác định theo kết quả mô học, có tăng trưởng tế bào ác tính không thể kiểm soát và có xâm lấn vào các mô. Thuật ngữ u ác tính bao gồm bệnh bạch cầu, u lympho và sarcoma.

Trong định nghĩa này, loại trừ các bệnh sau:

e. Các loại ung thư da bao gồm u hắc tố ác tính có chiều sâu nhỏ hơn 1,5mm theo phân loại Breslow, hoặc thấp hơn Clark 3”.

Cách hiểu 1: “Loại trừ Các loại ung thư da da bao gồm u hắc tố ác tính có chiều sâu nhỏ hơn 1,5 mm theo phân loại Breslow hoặc thấp hơn Clark 3”.

Cách hiểu 2: “Loại trừ Các loại ung thư da bao gồm u hắc tố ác tính, có chiều sâu nhỏ hơn 1,5mm theo phân loại Breslow hoặc thấp hơn Clark 3”.

A đang diễn giải theo Cách hiểu 1 để từ chối bệnh lý Ung thư biểu mô vảy dạng nhú. Nhưng, theo nguyên văn điều khoản hợp đồng, có thể hoàn toàn hiểu theo Cách hiểu 2, tức là chỉ loại trừ “các loại ung thư da có chiều sâu nhỏ hơn 1,5mm theo phân loại Breslow hoặc thấp hơn Clark 3”. Đây là lỗi diễn đạt Tiếng Việt của A, sử dụng thiếu dấu ngắt nghỉ câu dẫn đến điều khoản không rõ ràng, có nhiều cách hiểu khác nhau gây tranh chấp.

Ví dụ 2: Theo Báo Giao thông đưa tin, vụ việc nữ chủ xe ô tô ở Chí Linh (Hải Dương) nêu thắc mắc việc bị bảo hiểm Liberty từ chối bồi thường vụ ô tô va chạm khi sang đường tại nơi có 2 vạch vàng liền nét song song, là đúng hay sai?

Điều khoản loại trừ bảo hiểm của Liberty quy định: "Xe được bảo hiểm đi vào đường cấm, khu vực cấm, đường ngược chiều, rẽ, quay đầu tại nơi bị cấm, vượt đèn đỏ hoặc không chấp hành theo hiệu lệnh của người điều khiển giao thông, xe được bảo hiểm đi đêm không có thiết bị chiếu sáng theo quy định".

Như vậy, điều khoản loại trừ chỉ quy định "rẽ, quay đầu tại nơi bị cấm" được hiểu là "các hành vi rẽ, quay đầu tại nơi có biển cấm rẽ hoặc cấm quay đầu", không phải loại vạch chỉ đường phân chia hai chiều xe chạy.

Điều khoản loại trừ "rẽ, quay đầu tại nơi bị cấm" là không rõ ràng, các bên đang có cách hiểu khác nhau, phải được hiểu theo hướng có lợi cho khách hàng.

Điều 24. Giải thích hợp đồng bảo hiểm - Luật KDBH 2022 quy định:

“Trường hợp hợp đồng bảo hiểm có điều khoản không rõ ràng dẫn đến có cách hiểu khác nhau thì điều khoản đó được giải thích theo hướng có lợi cho bên mua bảo hiểm”.

Điều 24 LKDBH 2022 đã kế thừa quy định của Điều 21 LKDBH 2000 về việc trường hợp hợp đồng bảo hiểm có điều khoản không rõ ràng thì điều khoản đó được giải thích theo hướng có lợi cho bên mua bảo hiểm. LKDBH 2022 bổ sung thêm cụm từ “dẫn đến cách hiểu khác nhau” để làm rõ hơn quy định “điều khoản không rõ ràng”. Về bản chất, hợp đồng bảo hiểm là hợp đồng theo mẫu do doanh nghiệp bảo hiểm soạn sẵn, khách hàng không có quyền đàm phán mà chỉ có quyền đồng ý hoặc không đồng ý tham gia bảo hiểm nên khách hàng là bên yếu thế khi giao kết hợp đồng bảo hiểm. Vì vậy, cho dù có giải thích hợp đồng dựa vào ngôn từ, ý chí, điều khoản, tập quán theo quy định tại Điều 121, Điều 404 của BLDS 2015 thì vẫn dễ dẫn đến xảy ra tranh chấp do bất lợi về phía bên mua bảo hiểm.

Điều 405 Bộ luật dân sự 2015 quy định về Hợp đồng theo mẫu:

“1. Hợp đồng theo mẫu là hợp đồng gồm những điều khoản do một bên đưa ra theo mẫu để bên kia trả lời trong một thời gian hợp lý; nếu bên được đề nghị trả lời chấp nhận thì coi như chấp nhận toàn bộ nội dung hợp đồng theo mẫu mà bên đề nghị đã đưa ra.

Hợp đồng theo mẫu phải được công khai để bên được đề nghị biết hoặc phải biết về những nội dung của hợp đồng.

Trình tự, thể thức công khai hợp đồng theo mẫu thực hiện theo quy định của pháp luật.

2. Trường hợp hợp đồng theo mẫu có điều khoản không rõ ràng thì bên đưa ra hợp đồng theo mẫu phải chịu bất lợi khi giải thích điều khoản đó.

3. Trường hợp hợp đồng theo mẫu có điều khoản miễn trách nhiệm của bên đưa ra hợp đồng theo mẫu, tăng trách nhiệm hoặc loại bỏ quyền lợi chính đáng của bên kia thì điều khoản này không có hiệu lực, trừ trường hợp có thỏa thuận khác”.

Điều 24 LKDBH 2022 quy định: “Trường hợp hợp đồng bảo hiểm có điều khoản không rõ ràng dẫn đến có cách hiểu khác nhau thì điều khoản đó được giải thích theo hướng có lợi cho bên mua bảo hiểm” là phù hợp với BLDS 2015.

Thực tiễn ở Việt Nam những năm gần đây cho thấy, các tranh chấp về nội dung HĐBH thường hay xảy ra liên quan đến cách hiểu khác nhau về câu từ trong hợp đồng bảo hiểm giữa người mua bảo hiểm và DNBH. Ví dụ, câu hỏi trong mẫu đơn yêu cầu bảo hiểm liên quan đến bệnh lý “rối loạn dạ dày”, BMBH không hiểu rằng đây là bệnh lý bao gồm cả bệnh đau dạ dày như cách hiểu của DNBH, hay tranh chấp liên quan từ chối chi trả quyền lợi trợ cấp nằm viện vì lý do DNBH cho rằng việc nằm viện “không cần thiết về mặt y khoa”, thuộc vào điều khoản loại trừ trách nhiệm bảo hiểm, trong khi BMBH cho rằng việc nằm viện là “cần thiết về mặt y khoa”…

Khi giải thích nội dung của hợp đồng bảo hiểm trong các tranh chấp trên, Tòa án Việt Nam phải áp dụng các nguyên tắc chung về giải thích hợp đồng, áp dụng cho mọi loại hợp đồng được quy định trong Bộ luật Dân sự (BLDS), và quy định giải thích đặc thù cho hợp đồng bảo hiểm như Điều 24 Luật KDBH 2022.

Như vậy, pháp luật Việt Nam đòi hỏi ưu tiên làm rõ ý chí thực sự, chủ quan của các bên trong giao dịch, phù hợp với học thuyết ý chí thực của trường phái La-tinh. Muốn giải thích hợp đồng thì phải xác định ý chí chung của các bên; sau đó, dựa vào ý chí chung để phân tích nội dung hợp đồng, và khi nào ý chí chung không thể xác định rõ, thì mới sử dụng các công cụ giải thích khác dựa vào sự suy đoán.

Việc giải thích hợp đồng phải dựa trên cơ sở không làm thay đổi bản chất của hợp đồng, hay cụ thể hơn là không làm thay đổi ý chí của các bên khi giao kết hợp đồng, và đảm bảo tính chính xác của nội dung trong hợp đồng, và mối liên hệ giữa các điều khoản với nhau. Những yếu tố này đóng vai trò căn bản khi xây dựng chế định về giải thích hợp đồng cũng như trong quá trình thực tiễn áp dụng giải thích nội dung hợp đồng bảo hiểm.